چگونه فیس‌بوک طی 8 سال به مرز یک میلیارد عضو نزدیک میشود؟ دلایل موفقیت این شبکه اجتماعی چه بوده است که شبکه های مشهور دیگر موفق به کسب چنین جایگاهی نشدند؟ آیا کارکردهای ضداجتماعی فیس‌بوک در حال پیشی گرفتن از کارکرد اجتماعی آن است؟ برای آشنایی بیشتر با این کشور تازه تاسیس، با گزارش ویژه مشرق همراه شوید.شبکه اجتماعی فیس‌بوک در فوریه 2004 وارد دنیای مجازی شد و در آن زمان رقابت با شبکه های قدیمی‌تر چون اورکات، یاهو 360 و بسیاری از شبکه های دوستیابی و اجتماعی دیگر را آغاز کرد و در عین ناباوری در اندک زمانی به پرطرفدارترین شبکه اجتماعی تبدیل شد.فیس‌بوک هم اکنون اندکی بیش از 900 میلیون کاربر فعال دارد و موسسان و مدیران این شبکه برای رسیدن به مرز یک میلیارد عضو و جشن میلیاردی شدن این کشور مجازی لحظه شماری می‌کنند. بسیاری فیس‌بوک را پس از چین و هند، سومین کشور پرجمعیت جهان نام گذارده اند. شاید این سوال برای بسیاری مطرح شود که فیس‌بوک چگونه در کمتر از 8 سال به مرز یک میلیارد عضو رسیده است؟ آیا این موفقیت و اقبال تنها بدلیل مسائل فنی و جذابیت های ظاهری بوده یا برنامه ای دیگر برای مطرح نمودن یک شبکه اجتماعی واحد و گردآوری حداکثری کاربران در کار بوده است؟میتوان گفت فیس‌بوک نقطه پایانی بر سرگردانی کاربران فضای مجازی در شبکه های متعدد اجتماعی بود. اورکات، کلوب، یاهو 360، مای اسپیس، فلیکر و … همگی از رقبای فیس‌بوک به شمار می‌رفتند که با ظهور فیسبوگ همگی به حاشیه رانده شدند. برای آشنایی بیشتر با ماهیت فیس‌بوک و دلایل اقبال جهانی آن به معرفی دوباره و اجمالی طراحان، سرمایه گذاران و حامیان آن خواهیم پرداخت.
زاکربرگ؛ یهودی آتئیست (بی خدا)
از مارک الیوت زاکربرگ (Mark Zuckerberg)جوان متولد نیویورک به عنوان مبدع فیس‌بوک و کسی که طرح اولیه آن را در ذهن پروراند، نام برده میشود. مارک زاک، متولد 1984 و در خانواده ای یهودی متولد شد. در سن 13 سالگی خانواده مارک برای وی جشن تکلیف میتزوا (جشن تکلیف مخصوص یهودیان) گرفتند اما مدتی بعد مارک رسما خود را آتئیست (Atheist) یا منکر وجود خدا معرفی کرد. مارک عضو انجمن برادری یهودیان “آلفا اپسیلون پی” است و تحصیلات خود را در دانشگاه هاروارد در رشته کامپیوتر -ماشین های هوشمند و طراحی سیستم عامل- سپری کرده است.در ماه مه 2012 با پریسیلا چان فرزند دو پناهنده چینی ویتنامی‌که پس از سقوط سایگون به آمریکا مهاجرت کرده بودند ازدواج کرد. مارک زاکربرگ به همراه ادواردو ساورین (Eduardo Saverin)، داستین مسکوویتز (Dustin Moskovitz) و کریس هیوز (Chris Hughes) چهار بنیانگذار اصلی فیس‌بوک هستند. مارک زاکربرگ هم اکنون رئیس و مدیرعامل فیس‌بوک است.
سهامداران فیس‌بوک
علاوه بر 4 بنیانگذار فیس‌بوک، این شرکت پرسود سهامداران دیگری نیز دارد. سهامداران فیس‌بوک به ترتیب عبارتند از:مارک زاکربرگ، 24 درصد به ارزش 3/5 میلیارد دلار/شرکت سرمایه گذاری آکسل پارتنرز Accel Partners، 10 درصد به ارزش 2/2 میلیارد دلار/شرکت سرمایه گذاری اسکای تکنولوجیز Digital Sky Technologies، 10 درصد به ارزش 2/2 میلیارد دلار/داستین موسکوویتز، 6 درصد به ارزش 3/1 میلیارد دلار. وی با 28 سال سن جوان ترین میلیاردر جهان بوده و همانند زاکربرگ در خانواده ای یهودی متولد شده و تحصیل کرده هاروارد است./ادوارد ساورین، 5 درصد به ارزش 1/1 میلیارد دلار. ساوارین نیز متولد یک خانواده ثروتمند یهودی است./شان پارکر، 4 درصد به ارزش 880 میلیون دلار: پارکر 33 ساله نخستین رئیس فیس‌بوک بوده است./پیتر تییلPeter Thiel 3 درصد به ارزش 660 میلیون دلار/گریلاک پارتنرزGreylock Partners 5/1 درصد به ارزش 330 میلیون دلار. گریلاک شرکت پشتیبانی نرم افزاری و زیرساختی است که عمده فعالیت های آن در اسرائیل است.مریتک کپیتال پارتنرز Meritech Capital Partners5/1 درصد به ارزش 330 میلیون دلار.مایکروسافت 3/1 درصد به ارزش 286 میلیون دلار.لی کا شینگ Li Ka-Shing75/0 درصد به ارزش 165 میلیون دلار. این مرد چینی صاحب چندین شرکت تجاری بوده و نهمین فرد ثروتمند جهان است.نام جف روچیلد نیز در میان سهامداران فیس‌بوک دیده میشود که میزان سهم وی کمتر از یک درصد است.نکته جالب و قابل توجه در این میان، یهودی بودن سه بنیانگذار اصلی فیس‌بوک است.
فیس‌بوک؛ رویای سیا که به حقیقت پیوست
پیش از این در مورد استفاده سرویس های جاسوسی کشورهای غربی بویژه سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) از بانک اطلاعات شبکه های اجتماعی همچون توییتر و فیس‌بوک مطالب بسیاری منتشر شده است.
بسیاری در آمریکا، زاکربرگ را عامل سیا نامیده اند
کریستوفر استارتینسکی معاون رئیس سازمان سیا مورد این شبکه گفته است: «برای سیا این [فیس‌بوک] کاملاً رویایی بود که به حقیقت پیوست»؛ چرا که در آن کاربران نگرش‌های مذهبی، سیاسی، شماره تماس، آدرس، اطلاعات شخصی، صدها تصویر از خود، نام دوستان، و حتی جزئیات لحظه به لحظه فعالیت‌های خود را قرار می‌دهند.خود مارک زاکربرگ در مورد فیس‌بوک این چنین گفته است: «فیس‌بوک تنها و قدرتمندترین ابزار کنترل مردم است که تا کنون اختراع شده است».به عقیده تحلیل‌گران آمریکایی، ابزار و امکانات موجود در فیس‌بوک و فعالیت‌های این شبکه اجتماعی در سطح جهانی سبب میشود تا سیا در هزینه‌های خود بتواند صرفه‌جویی کند. حتی تقویم و گاه‌نامه موجود در فیس‌بوک که کاربران با استفاده از آن به ثبت کارهای آتی خود می‌پردازند به سیا کمک می‌کند تا بداند که افراد قصد دارند در چه مکانی و در چه زمانی دست به انجام چه کارهایی بزنند.بر این اساس، بخش جمع آوری اطلاعات آشکار یا (open source intelligence) این سازمان که بیشترین حجم کارهای اطلاعاتی و عملیات گردآوری اطلاعات را در بر می‌گیرد، با راه اندازی فیس‌بوک عملا تعطیل شده و فیس‌بوک به نیابت از سیا، وظیفه جمع‌آوری اطلاعات آشکار از شهروندان سراسر جهان را به عهده گرفته است. جمع آوری اطلاعات آشکار بیش از 90 درصد فعالیت‌های سازمان‌های اطلاعاتی را تشکیل می‌دهد که پس از جمع‌آوری اطلاعات آشکار و پایش و تحلیل داده‌ها، اهداف مورد نظر برای کسب اطلاعات تکمیلی و مخفی شناسایی می‌شوند.
جمع آوری اطلاعات آشکار بیشترین حجم از کارهای اطلاعاتی را تشکیل می دهد
همچنین از آنجا که میلیاردها عکس شخصی در این شبکه اجتماعی وجود دارد، در آوریل سال 2011 فیس‌بوک بدون اطلاع‌رسانی به کاربران خود، ویژگی جدیدی را راه‌اندازی کرده است، یعنی فناوری و نرم‌افزار شناسایی و تشخیص چهره افراد.و مواردی که در آن رسما مدیران این شبکه ها به همکاری با سازمان های اطلاعاتی اعتراف کرده اند. با شواهد موجود، اینگونه به نظر می‌رسد که طرح هایی نظیر فیس‌بوک و توییتر، نمی‌تواند صرفا در جهت ایجاد شبکه‌ای ارتباطی میان مردم سراسر جهان بصورت رایگان شکل گرفته باشد و برنامه ای فراتر از آن در میان نباشد. با اندک مطالعه و جستجو در مورد سرمایه گذاری های صورت گرفته چندین میلیارد دلاری برای تبلیغات پیش از راه‌اندازی و پس از آن، میتوان دریافت که برنامه ای فراتر از یک طرح ساده که از ذهن یک دانشجوی رشته کامپیوتر برآمده باشد، در جریان است.هالیوود، ماشین تبلیغات و دیپلماسی عمومی‌آمریکا نیز برای حمایت از آن دست به کار شده و با هدف سناریوسازی برای پیدایش این شبکه پیچیده اجتماعی با استفاده از استراتژی “حصاری از دروغ” (Cover of Lies) که چرچیل برای اولین بار آن را در کتابی با همین نام مطرح کرد، فیلم “شبکه اجتماعی” را ساخته است.
فیلم شبکه اجتماعی (Social Network)؛ سناریوسازی هالیوودی برای طرحی امنیتی
فیلم ”شبکه اجتماعی” به کارگردانی «دیوید فینچر» فیلمی‌درباره زندگی شخصی و کاری «مارک زاکربرگ» بنیان گذار فیس‌بوک است.فیلم “شبکه اجتماعی” با شعار “نمی توانید 500 میلیون دوست داشته باشید بدون اینکه چند دشمن نیز برای خود بتراشید” فیلم نامه این فیلم را «آرون سورکین» با اقتباس از کتاب «میلیاردرهای تصادفی: تاسیس فیس‌بوک، داستانی از جنس، پول، نبوغ و خیانت» اثر “بن مزریک” و مصاحبه‌های «ادواردو ساوارین» یکی از بنیان‌گذاران فیس‌بوک نوشته است و کمپانی «کلمبیا پیکچرز» حمایت مالی از این فیلم را بر عهده گرفته است.در این فیلم مارک زاکربرگ دانشجویی منزوی و دارای مشکل در برقراری روابط اجتماعی به تصویر کشیده شده است که بدلیل اختلاف با دوست دختر خود تصمیم به آزار وی از طریق انتشار اطلاعات خصوصی زندگی وی در اینترنت می‌گیرد. تم اصلی داستان، نمایش چگونگی شکل‌گیری ایده اولیه فیس‌بوک در ذهن این دانشجوی کامپیوتر است. البته حواشی دیگری نیز در اطراف این تم اصلی وجود دارد که مواردی چون شکایت از زاکربرگ بدلیل سرقت ایده فیس‌بوک مطرح است.
تصویری از فیلم شبکه اجتماعی- سمت راست بازیگر نقش مارک زاکربرگ
چه فصل مشترکی میان فیس‌بوک و هالیوود منجر به ساخت این فیلم شده است؟ فیس‌بوک چه اهمیتی برای سیاست‌گذاران دیپلماسی عمومی‌و فرهنگی آمریکا داشته که هالیوود را به ساخت چنین فیلمی وا داشته اند؟نگاه دوباره به فاکتورهایی که پیش از این در مورد فیس‌بوک و کارکردهای ارزشمند آن برای سازمان‌های امنیتی – اطلاعاتی آمریکا داشته است، اهمیت گسترش بیشتر این شبکه را نشان می‌دهد. فیلم شبکه اجتماعی، بیش از هرچیز یک رپرتاژ آگهی با طرحی هوشمندانه برای فیس‌بوک است؛ آن هم با استفاده از هالیوود، قوی‌ترین ابزار تبلیغاتی کنونی جهان.از سوی دیگر با رسوایی‌هایی که در زمینه درز اطلاعات شخصی کاربران و یا همکاری مدیران شبکه با سیا به وقوع پیوست، برای پاک کردن اذهان عمومی‌از احتمال ارتباط فیس‌بوک با دستگاه اطلاعتی آمریکا، طراحان این شبکه جمع‌آوری اطلاعات Open Source، هالیوود را مامور تطهیر وجهه فیس‌بوک کردند. بی‌دلیل نیست که فردی چون جولیان آسانژ موسس سایت ویکی‌لیکس که ابهامات بسیاری در مورد سایت وی، منابع اطلاعاتی و اهداف او از افشاگری‌ها وجود دارد، فیس‌بوک را ” مخوف‌ترین ابزار جاسوسی ساخته شده به دست بشر” نامیده است.
تاثیرات اجتماعی فیس‌بوک
روانشناسان غربی با تحلیل روانشناسانه استفاده از فیس بوک و تاثیرات آن این نظریه را مطرح کرده اند که کاربرانی که بیش از حد از”می پسندم” یا “Like” در تایید مطالب، عکس ها و … دوستانشان استفاده می کنند، از عدم ثبات شخصیت و رفتار رنج می برند.روزانه بیش از 3 میلیارد “Like” و کامنت در فیس بوک منتشر می شود.
